Dù đã mười năm nhưng mình còn nhớ rõ lắm, cái ngày cuối tháng bảy năm 2015 ấy, trời nắng như đổ lửa. Cái nắng miền Nam nước Pháp hun hút, oi ả đến mức mặt đường như bốc khói, hắt lên từng lớp hơi nóng nhòe mờ cả tầm nhìn.
Mình bước ra khỏi văn phòng notaire với tập hồ sơ dày cộm trên tay. Những tờ giấy ấy khẳng định một điều giản dị nhưng cũng là một ngã rẽ lớn của đời mình: từ nay, mình là chủ của một quán ăn nhỏ ở một đất nước xa xôi.
Đó đáng lẽ phải là một khoảnh khắc hân hoan và tự hào. Nhưng trong lòng mình thì trống rỗng và mơ hồ. Mình không biết rồi sẽ phải làm gì. Không biết bắt đầu từ đâu. Không hình dung nổi những thử thách nào đang chờ phía trước.
Mình bước vào chiếc Fiat Doblo màu xanh cũ kỹ, chiếc xe duy nhất khi ấy cô Trà để lại cùng với tài sản của công ty. Nước sơn đã bong tróc loang lổ. Mỗi lần đề máy, nó phát ra âm thanh gầm gừ, rệu rã. Lăn bánh trên con đường hẹp, tiếng cọc cạch vang vọng như nhắc đi nhắc lại một sự thật: mình đang bắt đầu một hành trình mà chẳng bấp bênh mà chẳng có gì đảm bảo.
Trong đầu mình khi ấy chỉ có một niềm tin mãnh liệt: rằng mình sẽ làm được. Và cho dù có vất vả đến đâu, mình cũng sẽ làm hết sức.
Ai đã từng bước vào căn bếp chật hẹp của Francochine thời đó đều hiểu mình bắt đầu từ khởi điểm thấp đến thế nào.
Tường ám khói. Máy hút mùi kêu gằn ồn ã. Những chiếc nồi nhôm méo mó. Chiếc chảo cũ tróc lớp chống dính. Ổ điện rơi khỏi tường. Ống thoát nước xuống cấp, vài ngày lại tắc. Không gian thì chỉ vừa đủ để xoay người, mùi dầu mỡ ám khắp quần áo.
Khách ngày ấy ít. Doanh thu vừa đủ để trả nợ và sống sót. Nhưng với mình, đó là một trường học hiệu quả nhất và cũng khắc nghiệt nhất, nơi mỗi ngày đều để lại những bài học đắt giá.
Ngày nay, khi bước vào nhà hàng Ôbobun, khách hàng thấy một không gian trang nhã, sáng sủa, món ăn trình bày đẹp mắt. Khó ai hình dung được điểm khởi đầu của mình ngày ấy. Và mình cũng không mong ai phải đi lại những năm tháng gian khổ như thế.
Nhưng chính những năm tháng ấy đã để lại cho mình mười bài học xương máu về kinh doanh về cuộc sống. Những bài học không đến từ sách vở, mà từ mồ hôi, nước mắt và những đêm trắng trăn trở, mò mẫm tìm đường.
#1. Không ai tin bạn cho đến khi bạn chứng minh được
Ngày ấy, mình gõ cửa từng ngân hàng để xin vay vốn kinh doanh.
Mình tự tin kể về những năm tháng làm quản lý dự án ở Renault, vẽ ra khát vọng xây dựng một thương hiệu ẩm thực Việt Nam tại Pháp. Mình trình bày bản kế hoạch tỉ mỉ, con số dự báo, tầm nhìn dài hạn.
Nhưng kết quả chỉ là những cái lắc đầu. Dù cô Trà có đi cùng và nói giúp mình.
Ngân hàng nói: anh không có vốn. Không có kinh nghiệm bếp. Chưa từng vận hành nhà hàng. Rủi ro quá lớn.
Nếu ngày ấy, không có cô Trà, chủ cũ của tiệm, đồng ý cho mình nợ một phần, có lẽ mình đã phải gác lại giấc mơ kinh doanh từ lúc ấy.
Năm đầu tiên, doanh thu của quán chỉ khoảng 220 000 euro. So với thị trường, đó là con số nhỏ bé. Nhưng mình xoay xở hết sức và báo cáo có lời 25 000 euro. Chính con số khiêm tốn ấy đã mở ra biết bao cánh cửa. Ngân hàng từ chối mình trước đó nay lại chủ động đồng hành. Họ cho mình vay mà không cần thế chấp.
Bài học rút ra: đừng mong ai tin khi bạn chưa có kết quả. Ý tưởng, kế hoạch, lời hứa đều vô nghĩa. Chỉ có kết quả thực tế mới là bảo chứng tốt nhất.
#2. Hãy bắt đầu nhỏ, nếu bạn khởi nghiệp từ số 0
Khởi nghiệp từ con số 0, khi bạn cũng không có cả kinh nghiệm về ngành bạn kinh doanh nghĩa là bước vào một vùng đất vô cùng mù mờ. Bạn không biết hết các rủi ro, không lường trước các sai lầm. Và chắc chắn sẽ phải trả giá bằng tiền thật.
Nếu làm lớn ngay từ đầu, bạn sẽ phải trả giá bằng cả sự nghiệp.
Những ngày ở Francochine, mình làm phải đứng ra tất cả, mọi công việc, mọi vị trí. Sáng dậy từ 5h sáng để đi chợ. Trưa nấu ăn. Chiều phục vụ. Đêm khuya rửa bát và dọn dẹp vệ sinh.
Mệt mỏi có, cô độc có. Nhưng nhờ vậy mình thấy rõ từng mắt xích vận hành. Thấy chỗ nào lãng phí, chỗ nào là điểm cần cải thiện. Thấy bức tranh toàn cảnh chứ không chỉ một mảnh ghép vụn vặt.
Sau này, khi Ôbobun mở rộng, mình dễ dàng giao việc cho nhân viên. Vì mình đã từng tự làm, tự cải tiến, tự đúc kết. Và đã hiểu nỗi khó nhọc ở từng công đoạn.
#3. Chi phí ban đầu luôn vượt dự toán, doanh thu luôn thấp hơn kế hoạch
Mỗi lần mở quán, chi phí đều vượt dự tính.
Sửa hệ thống điện. Thay ống nước. Mua thiết bị mới. Luôn có những khoản bất ngờ.
Còn doanh thu thì bao giờ cũng thấp hơn kế hoạch. Khách hàng không thể kéo đến ngay từ ngày đầu. Họ cần thời gian để biết đến, để trải nghiệm, để tin tưởng quay lại.
Mình nhận ra một quy luật: hãy chuẩn bị gấp đôi số tiền và gấp ba thời gian so với dự tính ban đầu. Và quan trọng hơn cả, phải hiểu về tài chính. Nếu không, bạn sẽ chết chìm trong nợ trước khi kịp bơi.
#4. Con người quan trọng hơn ý tưởng
Ban đầu, mình tin rằng chỉ cần ý tưởng độc đáo là đủ. Nhưng thực tế chứng minh điều ngược lại. Ý tưởng dù hay đến đâu cũng chết yểu nếu không có đội ngũ phù hợp.
Ngược lại, một nhóm gắn kết, kiên cường có thể biến ý tưởng bình thường thành doanh nghiệp bền vững.
#5. Khách hàng không mua vì bạn cố gắng, mà vì họ nhận được giá trị thật.
Khách hàng không quan tâm bạn vất vả thế nào. Họ chỉ quan tâm một điều: họ có nhận được lợi ích, giá trị thật hay không. Món ăn có ngon không. Dịch vụ có tốt không. Trải nghiệm có khiến họ muốn quay lại hay không.
Suốt mười năm kinh doanh, giúp mình hiểu rằng: khách hàng trả tiền cho giá trị họ nhận được, không phải cho công sức mình bỏ ra. Các bạn đi làm nếu cũng có tư duy này thì sẽ rất tốt và chắc chắn thành công.
#6. Thất bại không phải ngoại lệ mà là quy luật
Mình từng ra mắt sản phẩm mới đầy kỳ vọng, nhưng chẳng ai mua. Có lúc nhân viên bỏ việc đột ngột, quán rơi vào cảnh thiếu người. Có khi đối tác hứa hẹn rồi quay lưng.
Những cú sốc đó từng khiến mình rất khó khăn. Nhưng rồi mình hiểu: thất bại, khó khăn, nghịch cảnh không phải ngoại lệ. Nó là quy luật. Những điều đó giúp mình thử thách và thử sức. Để mình hiểu bản thân mình đang ở đâu.
Khác biệt là ở cách mình đứng dậy, bước qua khó khăn và học được gì sau mỗi lần vấp ngã.
#7. Khởi nghiệp là hành trình cô đơn
Có những đêm mình dọn bếp một mình đến tận khuya. Quán đã tắt đèn. Chỉ còn tiếng nước chảy, mùi dầu mỡ bám vào quần áo.
Cảm giác cô đơn ấy không dễ chịu chút nào. Bạn bè không hiểu, nhiều người cười chê. Gia đình nhiều khi không đồng cảm.
Khởi nghiệp buộc mình phải học cách làm bạn với chính mình. Học cách tự nâng mình dậy, tiếp tục bước đi trong sự lặng lẽ.
#8. Sức khỏe tinh thần là vốn quý
Khởi nghiệp từ số 0 có nghĩa là bạn phải làm quen với những giai đoạn làm việc 16h mỗi ngày. Mở cửa từ sáng sớm, đóng cửa lúc nửa đêm. Sống bằng cà phê, bằng adrenaline, bằng áp lực.
Việc duy trì sức khoẻ tinh thần ổn định, cân bằng và bền vững là rất quan trọng. Nếu mình sụp đổ, cả doanh nghiệp cũng sụp theo. Tốt nhất là tránh xa những người tiêu cực, không cùng tần số, bàn lùi và quan trọng là phải luôn ý thức xử lý những sự tiêu cực trong đầu chính mình.
#9. Gia đình có thể là chỗ dựa, cũng có thể là gánh nặng
Nếu may mắn, bạn sẽ được gia đình hết lòng ủng hộ. Nhưng không phải lúc nào cũng vậy. Khi công việc khó khăn, khi thị trường biến động, ngoài áp lực bên ngoài, bạn còn phải đối mặt với mâu thuẫn bên trong. Và thường thì những mâu thuẫn ấy còn khó giải quyết hơn cả những thách thức thị trường.
#10. Cái tôi là kẻ thù lớn nhất
Một chút thành công dễ khiến người ta kiêu ngạo. Mình đã thấy rất nhiều người ngã ngựa ở đỉnh cao.
Học cách hạ mình. Học cách lắng nghe. Học cách thay đổi bản thân. Đối xử tử tế với nhân viên, khách hàng, đối tác. Sự chân thành và minh bạch tạo ra vòng tròn tích cực. Ngược lại, tham lam và dối trá sẽ hủy hoại tất cả.
Mười bài học trên không phải chân lý cho tất cả mọi người. Chúng chỉ là sự thật mình đã trải qua. Nếu bạn đang bắt đầu từ số 0, bạn không cần đi lại con đường gian khổ y như mình. Nhưng bạn chắc chắn sẽ có những bài học riêng.
Và điều quan trọng nhất, vượt lên trên tất cả, vẫn là niềm tin. Chỉ cần giữ được niềm tin thì dù bắt đầu ở đâu, dù vất vả thế nào, bạn sẽ luôn tìm thấy con đường cho chính mình.
Chúc bạn nghị lực và thành công
Phan Viết Phong
